Tour de France – historia wyścigu. Wielka Pętla w pigułce

Opublikowano: Czwartek, 08.06.2023

Autor: Magda

Tour de France – historia wyścigu. Wielka Pętla w pigułce

Wszyscy miłośnicy kolarstwa i jazdy na rowerze z niecierpliwością czekają na kolejne edycje Tour de France. Historia kolarskiego wyścigu dookoła Francji jest niezwykle fascynująca. Poznaj początki, źródła wyjątkowego prestiżu i skandale w La Grande Boucle!

Skrót najciekawszych informacji

Pierwszą edycję Tour de France zorganizowano w 1903 r., z inicjatywy kierownictwa dziennika sportowego (dzisiejszego „L’Équipe”).
Pierwszym dyrektorem Le Tour był Henri Desgrange, a w ponad 100-letniej historii imprezy tę funkcję pełniło łącznie zaledwie 6 osób.
Wyścig zawsze organizowany jest na początku 7. miesiąca, czasami na przełomie czerwca i lipca (np. w latach rozgrywania igrzysk olimpijskich).
Nie każda edycja w historii Tour de France zakończyła się wyłonieniem zwycięzcy, co wynika ze skandali dopingowych.
W dziejach wyścigu wybuchało wiele afer związanych z nielegalnym wspomaganiem, które wstrząsały całym kolarskim światem.
Najwięcej zwycięstw w klasyfikacji generalnej (po 5) mają Francuzi Jacques Anquetil i Bernard Hinault, Belg Eddy Merckx oraz Hiszpan Miguel Indurain.

Historia Tour de France – narodziny legendarnej rywalizacji

Wielka Pętla zaczęła się od rywalizacji rynkowej między kilkoma gazetami. W 1903 roku „L'Auto” – francuski dziennik sportowy, który później przekształcił się w wydawane do dzisiaj „L’Équipe” – zmagał się z poważnym kryzysem. By przyciągnąć nowych czytelników, Henri Desgrange, redaktor naczelny, wpadł na pomysł zorganizowania wieloetapowego wyścigu kolarskiego na nieznanej dotąd skali. Większej od Paris-Brest et retour oraz Bordeaux-Paris, który promowały konkurencyjne tytuły (odpowiednio („Le Petit Journal” i „Le Vélo”). Tak oto 1 lipca 1903 roku ruszył pierwszy Tour de France.

Wyścig rozpoczął się na przedmieściach Paryża, a 60 kolarzy stanęło na starcie. Trasa obejmująca w sumie 2 428 kilometrów prowadziła przez Lyon, Marsylię, Paryż, Tuluzę, Bordeaux i Nantes. Wyścig został podzielony na sześć etapów, z czego każdy miał ponad 400 km. Wytrzymałość kolarzy była mocno testowana, a wyścig okazał się ekstremalnym wyzwaniem. Pierwszym zwycięzcą został Maurice Garin, który ukończył wyścig z przewagą 2 godzin i 49 minut nad drugim kolarzem.

Początkowe edycje w historii Tour de France zasłynęły licznymi kontrowersjami. Sabotaż, oszustwa i awantury między zawodnikami były na porządku dziennym. Ale pomimo tego, lub może właśnie dlatego, wyścig szybko zyskał popularność. Z czasem przekształcił się w jedną z najważniejszych imprez sportowych świata. Od tamtego czasu impreza przeszła wiele zmian – wprowadzono etapy wiodące przez góry, czasówki, zawodowe zespoły kolarskie, a także żółtą koszulkę dla lidera wyścigu. Pomimo wszystkich nowinek duch rywalizacji zrodzony w 1903 roku pozostaje trwały. Dziś Le Tour jest nie tylko kolejnym wyścigiem w kalendarzu UCI World Tour. To coś więcej – legenda, która żyje w sercach miłośników kolarstwa na całym świecie.

Pierwsze lata Tour de France. Historia początków wyścigu w skrócie

Choć dzisiaj Tour de France jest jednym z najbardziej profesjonalnych i najlepiej zorganizowanych wyścigów na świecie, nie zawsze tak było. W swoich pierwszych latach miał zupełnie inny charakter. Początkowo kolarze ścigali się na rowerach bez przerzutek, co czyniło podjazdy ekstremalnie trudnymi. Kolarze musieli zsiadać z rowerów i pchać je pod górę. Wszystko odbywało się bez zaplecza zespołów i kolarze musieli polegać na sobie samych. Sami naprawiali swoje rowery, samodzielnie radzili sobie z wszelkimi innymi problemami – nie zawsze zgodnie z duchem rywalizacji fair play.

W pierwszych latach Tour de France wyścigi etapowe zwykle odbywały się w nocy, aby uniknąć zatłoczenia na drogach. W 1910 roku wprowadzono do wyścigu przejazd przez góry, co stanowiło prawdziwe wyzwanie dla kolarzy. Pierwszy typowo górski etap poprowadzono przez Pireneje, a królem gór został Octave Lapize. Z powodu trudności trasy zwycięzca określił organizatorów wyścigu jako „morderców”.

Po wprowadzeniu czasówek kolarze musieli wykazać się nie tylko wytrzymałością, lecz także umiejętnością taktycznego planowania oraz rozkładania sił w samotnej jeździe. Podczas I wojny światowej Wielką Pętlę wstrzymano – wyścig powrócił w 1919 roku, kiedy to wprowadzono żółtą koszulkę dla lidera klasyfikacji generalnej. Pierwszym kolarzem, który ją założył, był Eugène Christophe.

Rozwój wyścigu i zmiany na trasie Wielkiej Pętli

Podczas gdy pierwsza edycja w historii Tour de France obejmowała tylko pięć większych miast we Francji, wyścig szybko zaczął ewoluować i obejmować coraz to nowe wyzwania. W 1905 roku kolarze zdobywali pierwszy górski szczyt powyżej 1000 m n.p.m. – Ballon d’Alsace (1247 m) w Wogezach. Alpy zadebiutowały na trasie w 1911 roku, co dodatkowo zwiększyło trudność wyścigu.

Jednym z najbardziej kultowych elementów Tour de France jest góra Mont Ventoux, która została wprowadzona do trasy w 1951 roku. Ze względu na niezwykle wymagający przebieg podjazdu zyskała miano „Giganta Prowansji”. Stała się sceną wielu dramatycznych momentów w historii wyścigu, które często rozstrzygały o losach zwycięstwa w klasyfikacji generalnej.

Zmiany na trasie Tour de France nie ograniczały się tylko do dodawania nowych gór. W 1930 roku zdecydowano o usunięciu indywidualnych sponsorów – kolarze zaczęli jeździć w narodowych zespołach. To wprowadzenie zmieniło dynamikę wyścigu i doprowadziło do powstania współczesnych drużyn kolarskich. Kolejną ważną zmianą było wprowadzenie indywidualnych jazd na czas w 1934 roku. Pierwszym zwycięzcą tej nowej konkurencji został Antonin Magne, który wykorzystał ten etap, aby zbudować swoją przewagę i ostatecznie wygrać cały wyścig.

Obecnie organizatorzy planują wyścig w taki sposób, by liczył ponad 3000 km, do przejechania w 21 etapach. W latach 1911-1931 Wielka Pętla miała nawet powyżej 5000 kilometrów. Od 1975 roku, każda edycja Tour de France kończy tzw. etapem przyjaźni się na słynnych Polach Elizejskich w Paryżu, co stanowi niezwykle efektowne zakończenie trzytygodniowej rywalizacji. Kolarze nie rywalizują na poważnie, większość 21. etapu to celebracja – z wyjątkiem końcowego sprintu do mety.

Czasy dominacji Eddy'ego Merckxa

Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX wieku to czas, kiedy na szczyt wspiął się Eddy Merckx. Ten belgijski kolarz, nazywany często „Kanibalem” ze względu na swoją nieustępliwą ambicję i pragnienie zwycięstw, stał się jednym z najwybitniejszych zawodników w historii Tour de France. Merckx wziął udział w Tour de France 7 razy i aż 5 razy triumfował w klasyfikacji generalnej – w latach 1969, 1970, 1971, 1972 i 1974.

Jego pierwsze zwycięstwo w 1969 roku było szczególnie imponujące, ponieważ Merckx stał się pierwszym i jedynym kolarzem, który wygrał klasyfikację generalną, punktową oraz górską podczas tego samego wyścigu. W sumie na przestrzeni swojej kariery Merckx wygrał 34 etapy Tour de France, co obecnie plasuje go ex aequo na 1. miejscu w historii wyścigu. Brytyjczyk Mark Cavendish, sprinter, ma szansę w 2023 r. zostać samodzielnym liderem.

Nie tylko liczba zwycięstw w Tour de France świadczy o dominacji Merckxa. Jego styl jazdy był agresywny i nieustępliwy. Merckx był zawsze gotowy do ataku, niezależnie od terenu, warunków pogodowych czy sytuacji w wyścigu. Ta determinacja, połączona z niesamowitą wytrzymałością i talentem, uczyniła go jednym z najbardziej dominujących zawodników w historii kolarstwa.

Ciekawostką jest fakt, że Merckx nigdy nie ukrywał swojej pasji do jedzenia – podczas wyścigów spożywał ogromne ilości jedzenia, aby zrekompensować kalorie spalone podczas jazdy. Często żartował, że jego największym przeciwnikiem w wyścigu jest jego własny apetyt! Era dominacji Eddy'ego Merckxa była niezwykłym okresem w historii Tour de France, który zdecydowanie wpłynął na rozwój i popularność kolarstwa na całym świecie.

Najnowsza historia Tour de France – przełom XX i XXI wieku

Pod koniec XX wieku Tour de France kontynuował swoją długą i bogatą tradycję. Wyścig zaczął się jednak zmieniać, podobnie jak całe kolarstwo. Nowe technologie, takie jak ulepszona aerodynamika rowerów, wprowadzenie monitorów tętna czy rozpowszechnienie pomiaru mocy, zaczęły wpływać na strategię wyścigu i przygotowania zawodników.

Dekada lat 90. XX wieku była okresem dominacji zawodników takich jak Miguel Indurain, który wygrał pięć kolejnych edycji Tour de France (1991-1995), tworząc niezwykłą passę. Hiszpański kolarz był mistrzem w jeździe na czas, co pozwalało mu na budowanie przewagi nad konkurentami. Na przełomie wieków pojawił się Amerykanin Lance Armstrong, który zdobył aż siedem tytułów w latach 1999-2005. Jego osiągnięcia później zostały jednak podważone i ostatecznie wymazane z kart historii Tour de France, kiedy ujawniono, że Armstrong stosował doping. To zdarzenie stało się jednym z największych skandali w historii La Grande Boucle.

Na początku XXI wieku na szczyt kolarskiego olimpu wspiął się też jeden z najbardziej utalentowanych kolarzy swojego pokolenia – Alberto Contador. Hiszpan triumfował w Tour de France trzykrotnie (2007, 2009, 2010), choć później stracił jeden tytuł z powodu afery dopingowej.

W poprzedniej dekadzie wyścig zdominował brytyjski zespół Team Ineos (wcześniej Team Sky) z kolarzami takimi jak Chris Froome, Geraint Thomas, Bradley Wiggins i Egan Bernal, którzy zdobyli aż 7 tytułów. Froome zdobył aż cztery tytuły (2013, 2015, 2016, 2017), stając się jednym z najbardziej utytułowanych kolarzy nowego stulecia. Początek lat 20. to czas Słoweńca Tadeja Pogačara – jak dotąd ma na swoim koncie 2 zwycięstwa i jedno drugie miejsce. Na jego największego rywala wyrasta Duńczyk Jonas Vingegaard.

Skandale dopingowe w Tour de France

Od początku swojej historii Tour de France boryka się z problemem dopingu. Już w pierwszych latach wyścigu kolarze sięgali m.in. po alkohol, kofeinę czy strychninę, aby podnieść swoją wydolność. Brak regulacji i świadomości na temat negatywnych skutków tych praktyk sprawiał, że zjawisko to było powszechne i często ignorowane. Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 60., kiedy z powodu śmierci Toma Simpsona, który zmarł na skutek nadużywania amfetaminy i alkoholu podczas Tour de France 1967, wprowadzono pierwsze poważne testy antydopingowe. Problem nie został jednak rozwiązany.

Prawdziwe trzęsienie ziemi w świecie kolarstwa spowodował jednak dopiero skandal z zespołem Festina w 1998 roku. Podczas kontroli celnej znaleziono duże ilości EPO i innych środków dopingujących w samochodzie jednego z członków ekipy. Wybuchła wielka afera, nazywana „Aferą Festiny”, która ostatecznie doprowadziła do wykluczenia całego zespołu z Tour de France i otworzyła oczy opinii publicznej na skalę problemu dopingu w kolarstwie.

Najgłośniejszy w historii Tour de France okazał się skandal dopingowy związany z Lance'em Armstrongiem. Amerykanin, który wygrał Tour de France aż siedem razy z rzędu w latach 1999-2005, został ostatecznie zdyskwalifikowany i pozbawiony wszystkich tytułów po tym, jak ujawniono dowody na jego stosowanie zakazanych substancji, w tym EPO, transfuzji krwi i testosteronu. Armstrong w 2012 r. został z mocą wsteczną i dożywotnio wykluczony z kolarstwa. Sam ostatecznie przyznał się do stosowania dopingu w wywiadzie z Oprah Winfrey w 2013 roku, co wstrząsnęło całym światem sportu.

Skandale dopingowe, jakie miały miejsce w historii Tour de France, przyczyniły się do zaostrzenia kontroli antydopingowych i wprowadzenia rygorystycznych kar za stosowanie zakazanych substancji. Mimo to kwestia nielegalnego wspomagania nadal jest żywym tematem w kolarstwie, a dzieje wyścigu są nieodłącznie związane z tą ciemniejszą stroną sportu.

Ofiary śmiertelne w historii Tour de France

Niestety, historia Tour de France nie jest tylko pełna chwały i triumfów. Przypadki śmiertelne, choć rzadkie, stanowią bolesny rozdział w tej historii. Do dziś miłośnicy kolarstwa pamiętają te tragiczne wydarzenia. Pierwszą śmiertelną ofiarą Tour de France był Adolphe Hélière, który utonął podczas dnia odpoczynku w 1910 roku. Choć nie zdarzyło się to podczas samej rywalizacji, władze wyścigu zdecydowały się uczcić pamięć kolarza.

W 1935 roku tragiczny wypadek na trasie pozbawił życia hiszpańskiego uczestnika Francisco Cepedę. Podczas zjazdu z Col du Galibier kolarz stracił kontrolę nad rowerem, co doprowadziło do fatalnego upadku. Najbardziej znany przypadek śmiertelny w historii Tour de France to niewątpliwie śmierć Toma Simpsona w 1967 roku. Simpson stracił przytomność podczas wspinaczki na Mont Ventoux, a pomimo prób reanimacji zmarł. Późniejsze badania wykazały obecność amfetaminy i alkoholu w jego organizmie.

Ostatni jak dotąd (i oby w ogóle) wypadek śmiertelny miał miejsce w 1995 roku – podczas zjazdu z Col de Portet-d'Aspet włoski kolarz Fabio Casartelli uderzył głową w betonowy blok. Mimo natychmiastowej pomocy zawodnik zmarł na skutek urazu głowy.

Koszulki w Tour de France – historia barw

W Wielkiej Pętli koszulki kolarskie są nie tylko elementem wyposażenia, ale symbolizują osiągnięcia i cel kolarzy. Każda specjalna koszulka odpowiada jednej z najważniejszych klasyfikacji i posiada swój unikalny wzór. Jeżeli jakiś zawodnik jest liderem w kilku klasyfikacjach, na etap zakłada tę bardziej prestiżową.

Żółta koszulka, najbardziej rozpoznawalny symbol Tour de France, jest przyznawana liderowi klasyfikacji generalnej. Została wprowadzona do wyścigu w 1919 roku. Wybór koloru nie był przypadkowy – żółty jest kolorem papieru, na którym drukowany był dziennik L'Auto, organizator pierwszych edycji wyścigu.

Zielona koszulka jest symbolem klasyfikacji punktowej, czyli klasyfikacji sprinterskiej. Została wprowadzona w 1953 roku, podczas 50. edycji Tour de France. Kolor zielony został wybrany, ponieważ sponsor klasyfikacji punktowej, firma Belle Jardinière, była znanym producentem trawników.

Biała koszulka w czerwone grochy to nagroda dla najlepszego wspinacza, lidera klasyfikacji górskiej. Wprowadzono ją w 1975 roku. W przeszłości kolor koszulki był czerwony, a grochy białe – taki układ barw jest hołdem dla pierwszych sponsorów tej klasyfikacji, firm produkujących słodycze.

Biała koszulka, która została wprowadzona w 1975 roku, przyznawana jest najlepszemu młodemu kolarzowi. Honoruje się nią kolarza poniżej 26. roku życia, który znajduje się na najwyższym miejscu w klasyfikacji generalnej.

Lista zwycięzców Tour de France

Zestawienie zwycięzców Tour de France jest jak podróż przez wiek kolarskich rywalizacji. Każde nazwisko to kolejny rozdział w historii Tour de France:

1903 - Maurice Garin;
1904 - Henri Cornet;
1905 - Louis Trousselier;
1906 - René Pottier;
1907 - Lucien Petit-Breton;
1908 - Lucien Petit-Breton;
1909 - François Faber;
1910 - Octave Lapize;
1911 - Gustave Garrigou;
1912 - Odile Defraye;
1913 - Philippe Thys;
1914 - Philippe Thys;
1915-1918 - brak wyścigu z powodu I wojny światowej;
1919 - Firmin Lambot;
1920 - Philippe Thys;
1921 - Léon Scieur;
1922 - Firmin Lambot;
1923 - Henri Pélissier;
1924 - Ottavio Bottecchia;
1925 - Ottavio Bottecchia;
1926 - Lucien Buysse;
1927 - Nicolas Frantz;
1928 - Nicolas Frantz;
1929 - Maurice De Waele;
1930 - André Leducq;
1931 - Antonin Magne;
1932 - André Leducq;
1933 - Georges Speicher;
1934 - Antonin Magne;
1935 - Romain Maes;
1936 - Sylvère Maes;
1937 - Roger Lapébie;
1938 - Gino Bartali;
1939 - Sylvère Maes;
1940-1946 - brak wyścigu z powodu II wojny światowej;
1947 - Jean Robic;
1948 - Gino Bartali;
1949 - Fausto Coppi;
1950 - Ferdinand Kübler;
1951 - Hugo Koblet;
1952 - Fausto Coppi;
1953 - Louison Bobet;
1954 - Louison Bobet;
1955 - Louison Bobet;
1956 - Roger Walkowiak;
1957 - Jacques Anquetil;
1958 - Charly Gaul;
1959 - Jacques Anquetil;
1960 - Gastone Nencini;
1961 - Jacques Anquetil;
1962 - Jacques Anquetil;
1963 - Jacques Anquetil;
1964 - Jacques Anquetil;
1965 - Felice Gimondi;
1966 - Lucien Aimar;
1967 - Roger Pingeon;
1968 - Jan Janssen;
1969 - Eddy Merckx;
1970 - Eddy Merckx;
1971 - Eddy Merckx;
1972 - Eddy Merckx;
1973 - Luis Ocaña;
1974 - Eddy Merckx;
1975 - Bernard Thévenet;
1976 - Lucien Van Impe;
1977 - Bernard Thévenet;
1978 - Bernard Hinault;
1979 - Bernard Hinault;
1980 - Joop Zoetemelk;
1981 - Bernard Hinault;
1982 - Bernard Hinault;
1983 - Laurent Fignon;
1984 - Laurent Fignon;
1985 - Bernard Hinault;
1986 - Greg LeMond;
1987 - Stephen Roche;
1988 - Pedro Delgado;
1989 - Greg LeMond;
1990 - Greg LeMond;
1991 - Miguel Indurain;
1992 - Miguel Indurain;
1993 - Miguel Indurain;
1994 - Miguel Indurain;
1995 - Miguel Indurain;
1996 - Bjarne Riis;
1997 - Jan Ullrich;
1998 - Marco Pantani;
1999 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2000 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2001 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2002 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2003 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2004 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2005 - Lance Armstrong (zdyskwalifikowany za doping);
2006 - Óscar Pereiro (po zdyskwalifikowaniu Floyda Landisa);
2007 - Alberto Contador;
2008 - Carlos Sastre;
2009 - Alberto Contador;
2010 - Andy Schleck (po zdyskwalifikowaniu Contadora);
2011 - Cadel Evans;
2012 - Bradley Wiggins;
2013 - Chris Froome;
2014 - Vincenzo Nibali;
2015 - Chris Froome;
2016 - Chris Froome;
2017 - Chris Froome;
2018 - Geraint Thomas;
2019 - Egan Bernal;
2020 - Tadej Pogačar;
2021 - Tadej Pogačar;
2022 - Jonas Vingegaard.

W latach 1903-2022 odbyło się łącznie 109 edycji Tour de France, ale formalnie za lata 1999-2005 nie wyłoniono zwycięzców. Kolarzy, którzy finiszowali za Lancem Armstrongiem (Alex Zülle, trzykrotnie Jan Ullrich, Joseba Beloki, Andreas Klöden i Ivan Basso) nie przesunięto w górę klasyfikacji generalnej. Na liście są też inni zawodnicy skazywani za doping, ale w innych okolicznościach. Skoro nie znaleziono dowodów ich nielegalnego wspomagania się w czasie wyścigu dookoła Francji, wciąż mogą cieszyć się tytułem zdobywcy żółtej koszulki.

Sukcesy Polaków w Tour de France

Na koniec warto wspomnieć o polskich wątkach w kontekście Tour de France. Historia wyścigu to także miejsce znaczących osiągnięć naszych kolarzy. W 1987 r. Lech Piasecki, jako pierwszy kolarz z naszego kraju, miał na sobie żółtą koszulkę. Liderował po 1. i 2. etapie. Kolejne duże sukcesy to zwycięstwa Rafała Majki w klasyfikacji górskiej. Grochową koszulkę zdobywał w latach 2014 i 2016. Łącznie Polacy wygrywali 6 etapów Wielkiej Pętli:

Rafał Majka – edycje 2014 i 2015;
Zenon Jaskuła – 1993;
Maciej Bodnar – 2017;
Michał Kwiatkowski – 2020.

Tour de France na przestrzeni lat niezmiennie przyciąga uwagę miłośników kolarstwa na całym świecie, a jego historia ciągle jest pisana przez kolarzy, którzy co roku wyruszają, by zmierzyć się z tym najbardziej prestiżowym wyścigiem na świecie.